Βόισλαβ Ίλιτς (1860-1894): Άγγελος Ελευθερωτής (Ρήγας
Φεραίος)- Μουσείο ο Τόπος του Μαρτυρίου στο Βελιγράδι (Πύργος
Nεμπόισα, 24 Ιουνίου 1798) – Πολιτιστικές και Μορφωτικές
Σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Σερβίας
Γιώργος Μαστορίδης
24 Ιουνίου 1798: Ο πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης και πρωτεργάτης του ελληνικού επαναστατικού διαφωτισμού Ρήγας Φεραίος (1757- 1798) και οι επτά σύντροφοί του βρήκαν μαρτυρικό θάνατο στο Βελιγράδι. Τους είχαν παραδώσει στον Τούρκο πασά οι αυστριακές. Αργά το βράδυ, στις 24 Ιουνίου του 1798, αφού επί σαράντα ημέρες υπέμειναν φρικτά μαρτύρια, οι οκτώ Έλληνες που κρατούνταν φυλακισμένοι στο κάστρο Νεμπόισα βρήκαν στα κελιά τους μαρτυρικό θάνατο με στραγγαλισμό. Τα σώματά τους ρίχτηκαν στον Σάβα, παραπόταμο του Δούναβη:
Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος), ετών 40, Ευστράτιος Αργέντης, έμπορος από τη Χίο, ετών 31, ο Δημήτριος Νικολίδης, γιατρός από τα Ιωάννινα, ετών 32, Αντώνιος Κορωνιός, έμπορος και λόγιος από τη Χίο, ετών 27, Ιωάννης Καρατζάς, λόγιος από τη Λευκωσία της Κύπρου, ετών 31, Θεοχάρης Τουρούτζιας, έμπορος από τη Σιάτιστα, ετών 22, Ιωάννης Εμμανουήλ, φοιτητής ιατρικής, από την Καστοριά, ετών 24 και ο αδελφός του Παναγιώτης Εμμανουήλ, υπάλληλος του Αργέντη, ετών 22.
Ο Ρήγας Φεραίος υπήρξε συγγραφέας, πολιτικός, στοχαστής και επαναστάτης, θεωρείται εθνομάρτυρας, πρωτεργάτης του ξεσηκωμού και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Στη Βιέννη έγραψε και τύπωσε τα επαναστατικά του συγγράμματα, από την πρωτοποριακή «Χάρτα» του, μέχρι τον εμπνευσμένο «Θούριο». Το πολιτικό όραμά του συνίστατο στη δημιουργία μιας πολυεθνικής βαλκανικής επικράτειας, η οποία θα ήταν απαλλαγμένη από τις αγκυλώσεις της οθωμανικής πολιτικής και στην οποία οι Έλληνες θα είχαν κυρίαρχη θέση. Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου προσπάθησε να εξεγείρει όλους τους υπόδουλους λαούς της Βαλκανικής εναντίον του κοινού τυράννου. Χαρακτηριστικοί είναι οι στίχοι από το ποίημα του Σέρβου ποιητή Βόισλαβ Ίλιτς Άγγελος Ελευθερωτής (Ρήγας Φεραίος): «Ελεύθερο το πνεύμα μου θ’ αναστηθεί, θα ζήσει/ το πνεύμα της Ελευθερίας, που σάλπισμα εγερτήριο,/ σάλπισμα, ξύπνημα λαών θα γίνει στα Μπαλκάνια»!
1.Το ποίημα με τίτλο «Άγγελος Ελευθερωτής» αφιερωμένο στον Ρήγα Φεραίος
Το ποίημα του Βόισλαβ Ίλιτς σε μετάφραση του Κώστα Πασαγιάννη περιλαμβάνεται στον Δ΄ τόμο της Παγκόσμιας Ποιητικής Ανθολογίας της Ρίτας Μπούμη – Νίκου Παππά, σελ. 1849-50:
Στο Βελιγράδι, στο παλιό το κάστρο ο πύργος στέκει
Και μελετάει στη σιγαλιά τα περασμένα χρόνια.
Πόσοι και πόσοι πρόμαχοι της Λευτεριάς, που μύρια
Σκληρά μαρτύρια πέρασαν και βάσανα και πόνους
Βρήκαν το τέλος της ζωής μέσα στο μαύρο πύργο!
Ο Δούναβης εδώ σιγά κυλάει τα κύματα του,
Και στης νυχτός της σιγαλιά τους στεναγμούς του πύργου
Αντιλαλούν οι όχτες του. Στα χαλασμένα τείχη,
Που αγριόχορτα θεριεύουνε, απαίσια σκούζει η γλαύκα,
Διώχνουν τον ύπνο οι φρουροί με άγριες κραυγές αγρύπνιας.
Χρόνια και χρόνια πέρασαν. Μια μέρα η βαρειά θύρα
Τρίζει, στενάζει γοερά, με αραθυμιάν ανοίγει,
Κι ο δεσμοφύλακας στυγνός στα σκοτεινά τα βάθη
Του πύργου αχνό αλυσόδετο τον ξένο κατεβάζει
Που ορθοκρατά περήφανα το ηρωικό κεφάλι.
Πυκνά μαλλιά στις πλάτες του σαν χαίτη τρικυμίζει,
Την κουρασμένη του μορφή, που την αγιάζει ο πόνος,
Αναθερμαίνει η φλογερή μεσημβρινή ματιά του.
Της χώρας γιός, που ήλιος Μαγιού χρυσοφωτίζει πάντα,
Της χώρας της ηλιόχαρης, γιός είναι της Ελλάδας
Ο Ρήγας είναι, απόγονος των ξακουστών Ελλήνων,
Στις Πλαταιές δοξάζονται, στο Μαραθώνα υμνούνται.
Το δεξί χέρι του ύψωσε, το αριστερό στο στήθος,
Κι έτσι μιλεί στους φύλακες, που τον περικυκλώνουν:
«Μισητά τέκνα, μισητά του Αγαρηνού του Τούρκου,
Το σώμα μου κι αν καταπιεί ο σκοτεινός σας τάφος
Ελεύθερο το πνεύμα μου θ’ αναστηθεί, θα ζήσει
Το πνεύμα της Ελευθερίας, που σάλπισμα εγερτήριο,
Σάλπισμα, ξύπνημα λαών θα γίνει στα Μπαλκάνια!
Δεν απελπίζονται οι λαοί, δε χάνουν κάθε ελπίδα,
Προσμένουν μιαν αυγή χαράς και μια λαμπρήν ημέρα,
Που τα σαράγια σας σεισμός και χαλασμός θα ρίξουν,
Και μόνος στα χαλάσματα θα στέκει ο παλιός πύργος
Να καρτερεί μιαν ένωση στα σκόρπια τα Μπαλκάνια».
Είπε κι αητός επέταξε από τον μαύρο τάφο,
Με δυνατό φτερούγισμα στης νύχτας τα σκοτάδια.
2.Βόισλαβ Ίλιτς (1860-1894)
Ο ποιητής Βόισλαβ Ίλιτς γεννήθηκε στο Βελιγράδι και όταν περάτωσε τις εγκύκλιες σπουδές, γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της γενέτειρας του. Εγκατέλειψε τι; Νομικές σπουδές και αφοσιώθηκε στην εκμάθηση ξένων γλωσσών, τη μελέτη της λογοτεχνίας, εθνικής και ξένης, και τη μετάφραση στη σερβική γλώσσα Ρώσων και Γερμανών λυρικών ποιητών. Ο Ίλιτς έγραψε ποιήματα λυρικά, σατιρικά και πατριωτικά και τραγούδησε την απελευθέρωση της Πολωνίας και της Ελλάδας, καθώς και μερικά από τα γεγονότα της γαλλικής Επανάστασης.
Αρρώστησε και πέθανε στην ακμή της ζωής του. Ωστόσο, θεωρείται σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη της σέρβικης ποίησης. Ξεκόβοντας από τον επιτηδευμένο λυρισμό, μελέτησε τους αρχαίους και εμπνεύσθηκε απ’ αυτούς. Μεγάλο μέρος της ποίησής του τροφοδοτήθηκε από ελληνικά μυθολογικά θέματα και από τη λατινική λογοτεχνία, ωστόσο, δεν έχει τίποτα το κοινό με τους ψευτοκλασικούς. Παρνασιακός και οπαδός της θεωρίας «η τέχνη για την τέχνη», φρόντισε να δώσει μορφική τελειότητα στα ποιήματά του και να καλλιεργήσει στο έπακρο τη σέρβικη γλώσσα πλουτίζοντάς την με νέες λέξεις. Η ποίησή του, καρπός ευαισθησίας και καλλιέργειας, στηριγμένη στο μουσικό ρυθμό της στιχουργίας και εξωραϊσμένη με πλήθος εικόνες, θεωρήθηκε υποδειγματική και γι’ αυτό δημιούργησε ποιητική σχολή.
3.Μουσείο Ρήγα Φεραίου στον Πύργο Nεμπόισα
Το βαλκανικό όνειρο του Ρήγα βρήκε στέγη, εκεί όπου άφησε ο ίδιος την τελευταία του πνοή. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων σε συνεργασία με τον Δήμο Βελιγραδίου εκπόνησαν σχέδιο αποκατάστασης και μετατροπής του μνημείου σε μουσείο- πολιτιστικό κέντρο αφιερωμένο στον Ρήγα Φεραίο, στην ιστορία του Πύργου και τους απελευθερωτικούς αγώνες των Σέρβων και εν γένει των βαλκανικών λαών. Η πρόταση της ελληνικής κυβέρνησης προς τη σερβική πλευρά να αξιοποιηθεί ως κοινό ιστορικό μνημείο των δύο λαών για τους απελευθερωτικούς αγώνες Σέρβων και Ελλήνων υπήρξε καθοριστική. Ο δήμαρχος Βελιγραδίου όχι μόνο δέχθηκε την πρόταση της ελληνικής αντιπροσωπείας με επικεφαλής τότε τον αντιπρόεδρο της Βουλής Γ. Σούρλα να προωθήσει την αναστήλωση – ανακαίνιση του μνημείου, αλλά υιοθέτησε και την ιδέα για τη μετατροπή του σε Μουσείο αφιερωμένο στον Ρήγα Φεραίο ως σύμβολο διαβαλκανικής συνεργασίας. Μία πινακίδα που έχει στηθεί στον περιβάλλοντα χώρο του μνημείου φέρει τα εθνόσημα των δύο χωρών και του Δήμου Βελιγραδίου.
4.Πολιτιστικές σχέσεις μεταξύ Ελλάδας -Σερβίας
Ο πολιτισμός αποτελεί προνομιακό πεδίο προώθησης των διμερών σχέσεων μεταξύ των κρατών. Kύριο φορέα προαγωγής των σχέσεων των δύο χωρών στον μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο συνιστά ο Πύργος Νεμπόισα. Παράλληλα καλλιεργούνται οι Σπουδές Ελληνικής Γλώσσας. Στη Φιλολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Βελιγραδίου υφίσταται ήδη από το 1995 το Τμήμα Ελληνικών Σπουδών. Στο Βελιγράδι παραδίδονται δωρεάν μαθήματα ελληνικής γλώσσας και ιστορίας σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας.
Τα εγκαίνια του Μουσείου έγιναν στις 29 Απριλίου του 2011. Το έργο είναι πραγματικά αξιοθαύμαστο. Ο Πύργος Νεμπόισα, στα Σέρβικα σημαίνει «εκείνος που δεν φοβάται», παρουσιάζει υψηλή επισκεψιμότητα και εξελίσσεται σε έναν από τους πιο ελκυστικούς προορισμούς του Βελιγραδίου. Εντυπωσιάζουν η μουσειολογική αντίληψη της ανακατασκευής, οι τρίγλωσσες πινακίδες (σερβικά, ελληνικά και αγγλικά) και η υποδοχή των τοπικών ξεναγών. Είναι βαθύτατα συγκινητικός ο τρόπος παρουσίασης του μαρτυρίου του Ρήγα και των συντρόφων του, αλλά και πολλών Σέρβων πατριωτών. Ταυτόχρονα, αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής ιστορίας, γιατί δικαιώνει όχι μόνο τη θυσία του πρωτομάρτυρα της Επανάστασης του 21, αλλά και το πνευματικό του έργο: «Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή, με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη».
9 Ιουνίου 2021 www.politistikomellon.eu/2020
