«Θέλετε να ευδοκιμήση το σχολείον σας; Πρέπει
να αρχίσετε από το να καταστήσετε βιβλιοθήκην καλήν
και πλουσίαν» – Δράξασθε παιδείας: τα βιβλία είναι εργαλεία
και η Σχολική Βιβλιοθήκη πολυεργαλείο
Γιώργος Μαστορίδης
Η μεγάλη επέτειος των 200 χρόνων δεν νοείται μόνον ως μνημόνευση της Επανάστασης που οδήγησε στην απελευθέρωση της πατρίδας και στη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Δεν είναι απλά επετειακή ευκαιρία τιμής και μνήμης, αλλά και πνευματική άσκηση κοινωνικής και πολιτικής ωριμότητας. Είναι κατάλληλη στιγμή για κριτικό αναστοχασμό των πολεμικών γεγονότων αλλά και της πολιτιστικής ανάπτυξης των γραμμάτων και των τεχνών, για συνολική θεώρηση της ιστορικής πορείας της σύγχρονης Ελλάδας, από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι σήμερα.
Στην εθνική συλλογική μνήμη ξεχωριστή θέση κατέχουν οι Έλληνες στις ελληνικές παροικίες της Ευρώπης που συνέβαλαν οικονομικά και πνευματικά στην Ελληνική Αναγέννηση. Ειδικότερα οι Έλληνες διανοούμενοι σε επαφή με τα πολιτιστικά ρεύματα της εποχής διεθνοποίησαν το ελληνικό ζήτημα. Άνθρωποι φιλοπρόοδοι στήριξαν με κάθε τρόπο και μέσο την ιδέα του ελληνικού έθνους και το δικαίωμά του σε χωριστή πολιτική ύπαρξη. Με δίψα για γνώσεις και αγάπη για τον πολιτισμό συνέβαλαν αποτελεσματικά στην αφύπνιση της ελληνικής εθνικής συνείδησης, στη συστηματικότερη προετοιμασία τόσο του επαναστατικού αγώνα όσο και την μετεπαναστατική πολιτειακή οργάνωση.
Ειδικότερα, ο Αδαμάντιος Κοραής (1748- 1833) αυτή την εποχή «σκέπτεται ως άνθρωπος της δράσης και δρα ως άνθρωπος της σκέψης». Η προτροπή του «δράξασθε παιδείας» αποσκοπεί στον φωτισμό του έθνους με την μετακένωση, δηλαδή την μεταφορά, μετάδοση και μετουσίωση ιδεών, γνώσεων, μεθόδων και πρακτικών. Χαρακτηριστική είναι η συμβουλή για την ίδρυση σχολικών βιβλιοθηκών και τη χρήση των βιβλίων ως πνευματικών εργαλείων για την πνευματική ανάπτυξη και συνείδηση με απαλλαγή από δεισιδαιμονίες. Τα καλά σχολεία πρέπει να διαθέτουν καλή και πλούσια βιβλιοθήκη. Η μυριόβιβλη βιβλιοθήκη με τα βιβλία, όργανα διδασκαλίας στα χέρια άξιων δασκάλων, θα κάνουν τα σχολεία «αληθινά χρηστοηθείας εργαστήρια».
Μετακένωση της γνώσης και επιστήμης
με πλουσιότατη βιβλιοθήκη στο σχολείο και την πόλη
Η ανάπτυξη της ελληνικής παιδείας άρχισε στα τέλη του 18ου αιώνα. Για την επίτευξη της παιδευτικής στοχοθεσίας και την ευδοκίμηση του έργου των σχολείων ως εργαστηρίων παιδείας και αλληλοφωτισμού, εκτός από τους καλούς δασκάλους και τη σωστή μέθοδο διδασκαλίας, χρειάζονται πολλά και καλά βιβλία. Σε σχετική επιστολή του προς Αλέξανδρον Βασιλείου ο Κοραής τονίζει: «Αν ο αυτού (εν Χίω) Ρ. και ο προσδοκώμενος Π. είναι, ως τους λέγεις, φίλοι της πατρίδος και του Γένους όλου και αληθινοί μετ’ επίγνωσιν ζηλωταί, κοινώνησέ τους ότι το οποίον έγραφα και εσυμβούλευα εις τους συμπατριώτας μετακένωμα της γνώσεως και επιστήμης εις τα κολοκύνθιά μας (τας κεφαλάς ημών ούτως ονομάζω) άλλως να γένη δυνατόν δεν είναι πλήν με καλούς διδασκάλους και με πλουσιωτάτην βιβλιοθήκην». Δεν επρόκειτο για μια προσέγγιση ή αντίληψη θεωρητική, αλλά κυρίως πρακτική. Το μήνυμά του απευθύνονταν προς όλους αλλά πρωτίστως στην Εκκλησία για τον τρόπο που θα έπρεπε να ασκείται εκ μέρους της η εκπαίδευση.
Ο «γλυκομίλητος κοραϊσμός», όπως χαρακτηρίζει ο Κωστής Παλαμάς τη γλώσσα και σκέψη του Κοραή, τεκμηρίωνε τις απόψεις του με λογικά επιχειρήματα και παραδείγματα από την καθημερινή ζωή. «Και τη σοφία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη αν έχουν οι δάσκαλοι, δεν υπάρχει ελπίδα καμία πόλις να προχωρήσει εις την σοφίαν, αν δεν έχει βιβλιοθήκην πολύβιβλον». Αξίζει να μελετηθεί το σχετικό απόσπασμα από Επιστολή που αναφέρεται στον προγραμματισμό της ίδρυσης των σχολικών βιβλιοθηκών: «Θέλετε να ευδοκιμήση το σχολείον σας; πρέπει να αρχίσετε από το να καταστήσετε Βιβλιοθήκην καλήν και πλουσίαν, ανάγκη δεν είναι να την κάμετε παρευθύς τοιαύτην, ανάγκη όμως είναι να την αρχίσετε. Αρκετόν είναι κατά το παρόν να διορίσετε ένα αριθμό γροσίων, όσα σας συγχωρούν αι περιστάσεις, εις αγοράν των αναγκαιοτέρων. Έπειτα μίαν ετήσιον ποσότητα να εξοδεύωνται κατ’ έτος εις την αύξησιν της Βιβλιοθήκης. Διδάσκαλος χωρίς βιβλία είναι ράπτης χωρίς βελόνας, χωρίς ψαλίδια, χωρίς κλωστήν» (Αδαμάντιος Κοραής, Χρυσά Έπη, εκδ. Ακαδημία Αθηνών, 1934).
Μια πόλη και ένα σχολείο χωρίς βιβλία
και χωρίς βιβλιοθήκη είναι ένα νεκροταφείο
Στη σύγχρονη εποχή παρόμοια με την προτροπή του Κοραή «δράξασθε παιδείας» είναι και η διακήρυξη του Μαντέλα (1918 – 2013) για τη σημασία της παιδείας για την αλλαγή νοοτροπίας και την πολιτική απελευθέρωση των Μαύρων στη Νότιο Αφρική: «Η εκπαίδευση είναι το πιο ισχυρό όπλο, για να αλλάξεις τον κόσμο, Education is the most powerful weapon to change the world». Και η Πακιστανή 16χρονη Μαθήτρια Μαλάλα Γιουσουφζάι, το νεότερο άτομο που έχει βραβευτεί με το Νόμπελ Ειρήνης, το κορίτσι σύμβολο που σώθηκε από επίθεση των Ταλιμπάν εναντίον της, εγκαινιάζοντας το 2013 μια νέα βιβλιοθήκη στο Μπέρμιγχαμ της κεντρικής Βρετανίας, όπου πλέον κατοικεί, δήλωσε ότι τα βιβλία είναι τα «όπλα» που μπορούν να νικήσουν την τρομοκρατία: «Δεν υπάρχει μεγαλύτερο όπλο από τη γνώση και μεγαλύτερη πηγή γνώσης από τα βιβλία. Μια πόλη χωρίς βιβλία και χωρίς βιβλιοθήκη είναι ένα νεκροταφείο».
Οι σχολικές βιβλιοθήκες αποτελούν βασικό πυλώνα του εκπαιδευτικού οικοδομήματος σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, στις οποίες η Δημόσια Δωρεάν Εκπαίδευση, η παιδεία και ο πολιτισμός αποτελούν προτεραιότητα του Κράτους και της Τοπικής Διοίκησης. Είναι άμεσα συνδεδεμένες με την εκπαιδευτική διαδικασία και έχουν τη δική τους θέση στο σχολικό πρόγραμμα ως εργαστηρίων παιδείας και αλληλοφωτισμού. Ενδυναμώνουν την ευρηματικότητα, κινητικότητα και βιωσιμότητα των νέων ιδεών, γνώσεων, μεθόδων και πρακτικών. Στηρίζουν το έργο των δασκάλων προσφέροντας πολλαπλές πηγές πληροφόρησης, έντυπες και ηλεκτρονικές, εφοδιάζουν τα παιδιά με δεξιότητες σχετικά με την αναζήτηση πληροφοριών και την έρευνα, και γενικά προάγουν την δια βίου μάθηση και την φιλαναγνωσία των πολιτών. Εάν οι πολίτες δεν μάθουν στο σχολείο ως μαθητές να αξιοποιούν ερευνητικά και συνδυαστικά τη χρήση πολλών βιβλίων σε σχολικούς βιβλιοχώρους, στελεχωμένους με ειδικούς επιστήμονες βιβλιοθηκονόμους, είναι λογικό και επόμενο να αδιαφορούν για τη λειτουργία βιβλιοθηκών στις σύγχρονες «έξυπνες πόλεις». Χαρακτηριστική είναι η απάντηση Εκπαιδευτικού, Φιλολόγου, στην ερώτηση εάν έχει επισκεφθεί κάποια βιβλιοθήκη: «Για ποιο λόγο; Για να δω τα βιβλία στα ράφια;». Ατυχώς, στην Ελλάδα οι μεν Εκπαιδευτικοί νομίζουν ότι σχολική βιβλιοθήκη είναι το έπιπλο, οι δε Βουλευτές αρκούνται στο αφορολόγητο κρατικό επίδομα βιβλιοθήκης 880 €.
Το Ελληνικό Κράτος και η Τοπική Αυτοδιοίκηση οφείλουν, επιτέλους, να διαχειριστούν τις σχολικές βιβλιοθήκες ως βασικό πυλώνα της εκπαιδευτικής διαδικασίας και να τις βοηθήσουν να αποκτήσουν τον αναγκαίο σύγχρονο μορφωτικό ρόλο τους. «Αυτή η πόλη είναι αυτό που είναι, γιατί οι πολίτες της είναι αυτό που είναι», σύμφωνα με τον Πλάτωνα. Με βάση και τη διαχρονική εμπειρία, ο ένας γίνεται σοφός από τον άλλον είτε είναι δάσκαλος είτε συμμαθητής, «έτερος εξ ετέρου σοφός το τε πάλαι το τε νυν». Στις αναγνωστικές βιβλιοθήκες οι μαθητές συνειδητοποιούν ατομικά και συνεργατικά ως μελλοντικές πολίτες την αναγκαιότητα ότι δεν πρέπει να περιορίζονται στην επιφανειακή προσέγγιση αλλά ερευνητικά, συνδυαστικά και συστηματικά να μελετούν και να εμβαθύνουν στα ενδότερα των θεμάτων αναζητώντας τις βέλτιστες δυνατές λύσεις των προβλημάτων. Ως μακρόβιος σχολικός θεσμός οι σχολικές βιβλιοθήκες στηρίζουν και την δια βίου συνεχή επιμόρφωση των δασκάλων καλλιεργώντας τον ισόβιο σεβασμό στο βιβλίο και την αγάπη για το διάβασμα. Η βιβλιοθηκοκεντρική μελέτη και η αλληλοδιδακτική αγωγή, η σχολική αλληλομάθεια και ο αλληλοφωτισμός ανταποκρίνονται όχι μόνο στις σύγχρονες απαιτήσεις των εκπαιδευτικών συστημάτων αλλά και των «κοινωνιών της γνώσης». Γιατί η μάθηση στο σχολείο και η γνώση στην κοινωνία είναι κάτι περισσότερο από την αποστήθιση δεδομένων, είναι η βαθιά κατανόησή τους.
Συμπερασματικά, είναι διαχρονικά και επετειακά επίκαιρος ο εκπαιδευτικός ορθολογισμός του «γλυκομίλητου κοραϊσμού» για την ίδρυση και σταδιακή step by step οργάνωση από την Ελληνική Πολιτεία μυριόβιβλων σχολικών αναγνωστικών και δανειστικών βιβλιοθηκών. Η ποιοτική βιβλιοθηκοκεντρική δυναμική στο Σχολείο και την Κοινωνία αποτελεί αναγκαιότητα, σκοπιμότητα και χρησιμότητα βιώσιμης και μακροπρόθεσμης εκπαιδευτικής πολιτικής με αναπτυξιακή προοπτική σε βάθος χρόνου, δεκαετίας, εικοσαετίας ή/και εκατονταετίας.
www.politistikomellon.eu/2020
